"Iruñeko Ganbara Abesbatzaz hitz egitea harrigarria eta gaindiezina den zerbait aldez aurretik seinalatzea da. Ez da erraza hori baino arrakasta handiagorik izan duen talde bat irudikatzea. Nire aburuz, Fernández-Cid-en esaldi batek, ahots-tresna perfektua da, abesbatza honen merezimendu paregabea era adierazgarrian laburbiltzen duela".
Horrela zioen Gerardo Cabargak Iruñeko Ganbara Abesbatzari buruz 1956an Santanderreko Jaialdiari buruz egin zuen kritikan. Agian “ahots-tresna perfektua” hori are miresgarriagoa da 10 urteko ibilbidea baino ez zuela kontuan hartuta.
Iruñeko Ganbara Abesbatza 1946. urtearen amaieran jaio zen. Lehenengo abeslariek eta haien zuzendariak, Luis Morondo Urrak, elkar ezagutzen zuten, izan ere, haiek guztiak Iruñeko Orfeoitik zetozen. Orfeoiaren zuzendariordea, Morondo, eta orfeoilari batzuk Orfeoiaren entseguen aurretik bildu ohi ziren ia mende bat bete zuen abesbatzaren entseiatzen zuen egoitzako gelatxo batean XV., XVI. eta XVII. mendeetako musika interpretatzeko, eta “gelatxoko abesbatza” sortu zuten. Ganbara talde hori egonkortzen eta Orfeoiaren barruan itxura ematen saiatu ziren arren, ezinezkoa izan zen eta Luis Morondok erakundea utzi zuen.
Baina ideiak harrera ona izan zuen. Horrela bada, Conchita Goñik bultzatuta, Morondok entseguei ekin zien berriro bere etxean orfeoilari ohiekin, ez baitzuten “gelatxoko abesbatza” hori ahaztu. Iruñeko Ganbara Abesbatza azaroan eratu zen eta aste batzuez entseiatu ondoren, 1946ko abenduaren 11n abesbatzak lehenengo agerraldi publikoa egin zuen. Kontzertua Coliseo Olimpian egin zen (2016 arte Carlos III.-a zinema izandakoa), Santa Cecilia Orkestraren zikloaren kontzertu batean, egun Nafarroako Orkestra Sinfonikoa. Arrakasta itzela izan zuen.
Abesbatza 12 abeslarik osatzen zuten. Egunero entseiatzen zuten, batzuetan larunbat eta igandetan ere bai, arratsaldeko 8etatik 10etara Morondo maisuaren etxean. Abeslarien kalitatea inondik inora zalantzan jarri ezin daitekeen arren, talde amateur bat zen eta ez zuten inongo ordainsaririk jasotzen haien jardunaren truke.
1947. urtean, abesbatzak Nafarroatik kanpoko lehenengo kontzertua eman zuen, Logroñoko Diana antzokian, eta irailean Donostiako Musika Hamabostaldian parte hartu zuen lehenengo aldiz, Salón Novedades zineman. 1948. urtean, abesbatzak mugak zabaldu zituen eta atzerrira bidaiatu zuen. Urtarrilean Portugal bisitatu zuten eta hainbat kontzertu eman zituzten Coimbran, Louzan, Lisboan eta Oporton. Ekainean Erresuma Baturantz abiatu ziren Llangollengo Nazioarteko Kantu Lehiaketan parte hartzeko eta bigarren postuan geratu ziren. Horri esker, bide berriei ekin ahal izan zituzten eta, egun batzuen buruan, BBC kate publiko britaniar ospetsuan kontzertu bat eman zuten, eta Parisko Pleyel aretoan abestera gonbidatuak izan ziren.
Baina arrakastarik handiena eta erreferentziazko abesbatza gisa kontsolidatzea Lilleko Abesbatzen Nazioarteko Txapelketaren Sari Handia irabaztean lortu zuten, 1950eko maiatzaren 29an. Hurrengo hilabetean, Belgikara bidaiatu zuten eta Anberesen eta Bruselan errezitaldi bana eman zuten. Ondoren, Royaumonteko Abadiako Musikaren Nazioarteko Asteetan lehenengo agerraldia egin zuten, eta hurrengo urteetan jaialdira bueltatuko ziren.
Abesbatzaren parte-hartzea ohikoa zen Europako eszenatokietan eta arrakasta paregabea izan zuen Frantzian (Royaumonteko abadia, Sainte Chapelle, Gaveau aretoa), Italian (Florentziako Pergola antzokia), Portugal, Ingalaterra, Alemania (Hannoverreko Volksbühne aretoa), Belgika, Suitza, Holanda (Amsterdamgo Conzertgebow), Austria (Vienako Kontzerhaus), Finlandia, Suedia eta Espainiako eszenatoki garrantzitsuenetan, besteak beste, Kataluniako Musika Jauregian eta Madrilgo Errege Antzokian.
Halaber, interesgarria da nabarmentzea abesbatza gonbidatua izan zen beste jaialdi garrantzitsu batzuk; adibidez, Nanteseko Musika Jaialdian, Segoviako Nazioarteko Jaialdiak, Alsaziako Nazioarteko Jaialdia, Divonneko Nazioarteko Ganbara Jaialdia, Gijóngo Musika Jaialdia, Bordeleko Musikaren Astea, Granadako Nazioarteko Jaialdia, Estrasburgoko Nazioarteko Jaialdia, Vincenneseko Nazioarteko Jaialdia, Borgoinako Gauen Jaialdia, Auverniako Nazioarteko Jaialdia, Vienako Nazioarteko Jaialdia, Bruselako Nazioarteko Jaialdia, Grazgo Nazioarteko Jaialdia eta Santanderreko Nazioarteko Jaialdia, garrantzitsuenetako batzuk aipatzearren.
Abesbatza Afrikako lurretan ere balioesten zuten, eta hainbat aldiz gonbidatu zuten Maroko eta Aljeria bisitatzera. 1957. urtean, Aljereko hiriaren trofeoa esleitu zioten. 1979. urtean, Jerusalemengo Nazioarteko Abesbatzen Astean parte hartu zuten, Israelen, eta amaierako kontzertua emateaz arduratu ziren nazioartean zuten izen onarengatik.
Iruñeko Abesbatzaren pasaportea zigiluz beteta dago eta, nola ez, bidaia trasatlantikoak ere badaude. 1951. urtearen amaieran, Brasil, Uruguai, Txile eta Argentinarantz abiatu ziren lehenengo aldiz, hiru hilabete baino gehiago iraun zuen bidaia batean, non eta Buenos Aireseko Colon antzokian abestu zuten, eta, hori dela eta, Argentinako Musikako Kritikarien Eskolaren Diplomarekin saritua izan zen lurralde hori bisitatu zuen talderik onena izateagatik.
Ipar Amerikako entzuleak ere haienganatu zituzten. 1957 Eta 1959. urteetan bi bira egin zituzten Estatu Batuetan eta Kanadan barna. Lehenengo bidaiaren bitxikeria, abesbatzako hainbat kidek kontatzen dutenez, Atlantako Unibertsitatean izan zen. Entzunaretoak mila eserleku baino gehiago zituen eta bertaratutako guztiak beltzak ziren; gogoan hartu beharra dago garai hartan arraza-segregazioa errealitate triste bat zela. Iruñeko Ganbara Abesbatza entzule beltzentzat abesten zuen lehenengo zurien taldea izan zen. Egindako emanaldiarengatik jasotako txalo zaratatsuei eta goraipamenez gain, entzuleen eskerrak jaso zituzten arrazoi “bitxi” horrengatik. New York hirian errezitaldiak eman zituzten Metropolitan House eta Town Hall-en, eta kontzertuetako batera Spellman kardinala bertaratu zen. Abesbatzaren arrakasta hain handia zen ezen bi disko grabatu zituztela Columbia diskoetxearentzat eta bigarren bidaian (1959) kontzertuetako bat NBC-k eman zuela.
Amerikar kontinentera egin zituzten bidaia horiek oso luzeak izaten ziren, bai biren iraupenarengatik bai une horretako garraio motarengatik. Hortaz, abesbatzak hamarkadetan mantenduko zen tradizio bati bide eman zion. Bidaia hasi aurretik, abesbatza San Fermin kaperara joaten zen santuari bidaia ongi gara zedin eskatzeko, eta botozko kandela bat pizten zuten. Kandela taldea itzuli arte piztuta mantentzen zen, hain zuzen, abesbatza ongi iritsi zirela ospatzeko kaperara itzuli eta kandela itzali arte.
Lehenengo 40 urteetan, abesbatzak ia berrogeita hamar disko grabatu zituen, haietako batzuk oso diskoetxe ospetsuentzat: aipatutako Estatu Batuetako Columbia, Frantziako Lume, Ducretet-Thomson eta Club du Disque, Alemaniako Telefunken, Holandako Philis eta Ingalaterrako Westminster. Grabazio horiek soinu paregabea erregistratu zuten.
Iruñeko Ganbara Abesbatza soinu espezifikoa eta oso berezia garatuz joan zen, gainerako abesbatzetatik ezberdintzen zuena. Deskribatzerakoan, agian erarik plastikoena organo baten soinuarekin konparatzea da. Ahotsen tratamendua musika-tresnak bailiran egiten zen eta emaitza “intubatuta zirudien” soinua zen. Edonola ere, soinu paregabea eta errepikaezina.
Iruñeko Ganbara Abesbatza XV., XVI. eta XVII. mendeetako polifonia interpretatu ahal izateko jaio zen eta hala egiten zuen. Nabarmentzekoak dira Tomás Luis de Victoriaren Oficio de difuntos eta Oficio de Semana Santa eta Orazio Vechiren L’Anfiparnasso interpretazioak. Baina abesbatza harago joan zen.
Segur aski Morondo eta Fernando Remacharen arteko adiskidetasunaren ondorioz, abesbatza garaiko musikaren munduan sartzen hasi zen eta egile tuterarrak hainbat lan konposatu zituen, abesbatza baitzen “haren programetan Remacharen musika gehien jartzen zuena eta, baita ere, bertsio onenak egiten zituena”. Remacharen eta abesbatzaren arteko harreman horretatik, aipatzekoak dira Copla de Jota, Cantantibus Organis, Juegos o Llanto por Ignacio Sanchez Mejías obrak.
Izan Remacharekin zuen harremanarengatik izan Royaumonteko abadiako kontzertuetan parte hartzeagatik, abesbatzak Salvador Bacarisse ezagutu zuen, eta hark abesbatzarentzako hainbat obra egin zituen, besteak beste, Ojos claros, serenos eta El caballero de Olmedo.
Berrogei eta berrogeita hamargarren hamarkadetan abesbatzarekin harreman zuzena izan zuten beste autore batzuk Oscar Esplá, Joaquín Rodrigo, Julián Bautista, Eduardo Grau, Paul Arma hungariarra eta Henry Sauguet frantsesa dira.
70. hamarkadaren hastapenean, abesbatza konpositore berriek ekarritako modernitate berrira egokitzen da. Tomás Marcoren Transfiguración obraren estreinaldia egin zuten Espainian, baina une horretako gertakari nabarmenetako bat agian Agustín González Acilu altsasuarraren Arrano Beltza obraren estreinaldia izan zen. 1977ko urtarrilaren 14an izan zen, testuinguru sozio-politiko “tirabiratsu eta ikusminezko” batean. Obra hori interpretatzea ez zen batere samurra, baina abesbatzak duintasun eta fidagarritasun handiarekin defendatu zuen. González Aciluren eta abesbatzaren arteko harremana ez zen amaitu, izan ere, abesbatzak diskografikoki grabatu zuen eta, gainera, El libro de los Proverbios gehien jakitera eman zuena izan zen eta, 80. hamarkadaren amaieran, Izena ur izana obraren estreinaldi absolutua egingo zuen.
1983ko urtarrilean, Luis Morondo zendu zen eta José Luis Eslavak jarraituko zion zuzendaritzan. Eslava abesbatzaren kide zen 1957tik, abeslaria baitzen, eta azken urteetan zuzendariorde gisa aritu zen Morondoren ahultzearengatik.
Eslavaren zuzendaritzapean, abesbatzak landutako ildo beretik jarraitu zuen eta abesbatzaren benetako nortasuna mantentzen saiatu zen. Aipamen berezia merezi du Iruñeko Ganbara Abesbatzak parte hartu zuela Nafarroako Jaialdietan, Musikasten, Granadako Jaialdian, Santanderreko Jaialdietan, 1988an Donostiako Musika Hamabostaldia inauguratu zuela eta 1990ean Leongo XX. mendeko Espainiako Musikaren Jaialdiari amaiera eman ziola.
Garai horretan hainbat emanaldi nabarmentzen dira. 1989an abesbatzak Abesbatzen Musikaren IV. Ziklo Hispano-Amerikarrean parte hartu zuen Habanan (Kuba). Hurrengo urtean, Georgiako Musika Jaialdira bidaiatu zuen eta kontzertu-areto bat inauguratu zuten Moskun (SESB). 1991n, abesbatza Estatu Batuetara itzuli zen laugarren aldiz, eta Remacha, Agustín González Acilu, Hilarión Eslava, Leonardo Baladaren obrekin osatutako errepertorio bereizgarria eta Ángel Barjaren bi estreinaldirekin.
Hamarkada batez abesbatza zuzendu ondoren, 1994an Máximo Olórizek José Luis Eslava ordezkatuko zuen zuzendaritzan, eta berrikuntza handi bat egin zuen ahots gazteak taldean sartuz; haiek abesbatzaren interpretatzeko estiloa aldatu zuen. Aipatzekoak dira abesbatzak nazioarteko hainbat jaialditan egin zituen parte-hartzeak, besteak beste, Biarritzen, Nantuan, Veneziako Udaberri Musikalean eta Madrilgo Arte Sakratuaren Jaialdian, baita bira berri bat ere, 1995ean, Argentinan barna, abesbatzaren historiako bosgarrena.
1998an, Koldo Pastorren zuzendaritza artistikopean, abesbatzak musika abangoardistenaren interpretazioa bere errepertorioaren ardatz bihurtu zuen, eta, era horretan, Morondorekin egindako hastapenetan zuten espirituari heldu zion berriro. Abesbatzak Alacanteko Musika Garaikidearen Nazioarteko jaialdian parte hartu zuen, baita “Torrevieja Hiria” Abesbatzen XII. Topaketan ere. Halaber, Zaragozan emanaldi bat egin zuten Musika Garaikidearen IV. Astearen karietara, Aranjuezko Erre Jauregiaren kaperan eta bira bat egin zuten Marokon barna.
Garai hartan bereziki aipatu beharra dago El Camino, Campo de Estrellas abesbatza-suitearen grabaketa, edizioa eta estreinaldia, Koldo Pastor, Carlos Etxeberria eta J. Vicent Egea konpositore nafarrek Done Jakue bideari egindako omenaldia. Gainera, abesbatza obra berriak estreinatzen hasi zen berriro, haien artean Carles Guinovart konpositorearenak eta Teresa Catalán, Jaime Berrade, Vicent Egea, Patxi Larrañaga eta Koldo Pastor konpositoreek osatzen zuten Iruñeako Taldearenak.
2001eko irailean, Pello Ruiz abesbatzako zuzendari izendatu zuten eta, 2004an, David Guindano. Guindanoren ezaugarri nagusia antzinako musikan sakontzea izan zen, eta koru profesional bat sortu zuen abesbatzaren barruan, Nova Lux Ensemble izena zuena, zeinak 2006an eman zuen bere lehenengo kontzertua. Aipatzekoak dira diskoetan egin zituzten grabazioak, Nafarroako egileak berreskuratu baitzituzten, esaterako, Michael Navarrus, Juan Francés de Iribarren eta Miguel de Irizar. Halaber, 2006an, Iruñeko Ganbara Abesbatzak bere lehenengo Konposizioko Luis Morondo Lehiaketa antolatu zuen, sorkuntza berriak sustatze aldera, hori baitzen haren ezaugarri nagusia.
2008tik aurrera, hainbat izen –Jesús Echeverría, Sergi Moreno-Lasalle eta Josep Cabré– arduratu ziren zuzendaritza artistikoaz.
2013. urteaz geroztik, abesbatzaren zuzendari artistikoa David Gálvez da. Morondo, Eslava eta Koldo Pastorren ondarea berreskuratu du, abesbatza munduko korurik entzutetsuenetako bat bihurtu zuten konposaketak ahanzturatik ateraz, errepertorio hori estreinaldi berriekin zabalduz eta abesbatza musikaren egungo merkatuan sartuz.
Kondekorazioak:
Lille Hiriaren (1950), Vincenneseko (1955) eta San Nicoláseko (Argentina, 1951) urrezko dominak.
Merezimendu Zibilaren Gurutzea (1955)
“Europa 1994” Saria, Europako Dokumentazio Zentroarena (1994)
Iparragirre Saria (EITB-k emana, 1996)
Laneko Merezimenduaren Urrezko Domina (2005)
Kulturaren Vianako Printzea Saria (2018)
[-] Ezkutatu
Funtsa dohaintza baten ondorioz sartu zen Nafarroako Artxibo Nagusian 2019. urtean
Dohaintzan eman den Iruñeko Ganbara Abesbatzaren artxiboa hainbat ataletan banatuta dago. Lehenengoa, musika notatua, mota guztietako partituren dokumentu-tipologian zentratzen dena, hau da, eskuz idatzitakoak, inprimatutakoak eta digitalak.
Beste bat atal historikoa eta administratiboa da, dokumentazio administratiboa jasotzen duena, alegia abesbatzak bere hastapenetatik sortu zuen kudeaketako dokumentazio eta dokumentazio historiko guztia; honakoak barne hartzen dituena: akta-liburuak, gutunak, bazkideen dokumentazioa, memoria artistikoak, ohorezko liburuak, konposizioko lehiaketari buruzko dokumentazioa eta diskoetxeekin sinatutako kontratuak.
Hemerotekaren atalak aldizkako argitalpenak eta prentsa-txostenak jasotzen ditu. Argazkien atalean, batetik, abesbatzaren jardueretatik eratorritako irudiak eta, bestetik, erretratuen bildumak daude. Dokumentu grafikoen atalean, programak eta kartelak daude.
Horiez gain, soinudun dokumentuen atala dago. Bertan, bilduma diskografikoa eta objektuen bilduma jasotzen dira. Azken horrek atal berezia osatzen du, eta han jasotzen dira abesbatzaren jabetzako elementuak, trofeoak, dominak, eskulturak eta haien jardunean erabili zituzten tresnak.
Dokumentuen sarbidea eta erreprodukzioa mugatuta dago artxiboaren tratamendu teknikoa amaitu arte.
Musika korala, Musika-erakundea.
