5 F.ES.
Fernando Remacha Villar Tuteran jaio zen 1898ko abenduaren 15ean eta Iruñean zendu zen 1984ko otsailaren 21ean. Burdindegi bat zuen familia bateko seme zaharrena, Remacha-k haurtzaroa jaio zen hirian eman zuen eta, bertan, lehen mailako ikasketak egin zituen eta solfeoan hastapenak egin zituen Claude Augéren metodoarekin, Francisco Carrascón organistaren eskutik, eta, aldi berean, tiple abeslaria zen. Bederatzi urte zituela, Joaquín Castellano Tuterako katedraleko kapera-maisuak biolinaren oinarriak irakatsi zizkion, baina hark ere ez zuen musika-tresna hori menderatzen. Hamaika urterekin, Merkataritza ikasten hasi zen, bi ikasturte geroago Iruñeko eskolapioetan ikasten jarraitu zuen, eta, han, biolineko ikasketak egin zituen profesional on baten eskutik, hain zuzen, laukote baten burua eta bertako orkestrako bakarlaria zen Felipe Aramendiaren eskutik.
1911n Madrilera bizitzera joan zen merkataritzako peritu-ikasketak amaitzeko. Aldi berean, Goi Mailako Errege Kontserbatorioan izena eman zuen. Solfeoko lehenengo hiru kurtsoak batera gainditu zituen eta biolineko eskola partikularrak jaso zituen José del Hierroren eskutik –Josph Joachimen dizipulua, Pablo Sarasate-ren lankidea eta antitesi estetikoa–. Biolin-ikasketak amaituta, harmonia ikasi zuen Conrado del Camporekin, eta dizipulu-harremana izan zuen harekin zortzi urtez eta lagun-harremana betirako. Hogei urte bete baino egun batzuk lehenago, 1918ko Santa Zezilia egunean, arlo horretako diploma eskuratu zuen, eta lehenengo saria Salvador Bacarisserekin partekatu zuen. Harekin eta Del Camporen beste dizipulukide batekin, Julián Bautistarekin, Remachak Madrilgo Taldearen hozi-nukleoa osatu zuen. Ordukoak dira bere lehenengo konposizioak, La Maja Vestida (1919), Alba (1922) eta Tres piezas para piano, data ezezaguneko obra baina 1924an argitaratu zena.
Madrilgo garai hori —zeinetan musikari tuttista gisa kolaboratu zuen Apolo antzokiko errebistako orkestran eta zarzuelan— 1923an itxi zen, Arte Ederren Akademiak deitzen duen Erroma Saria eskuratzeko hautagaia izan zenean. Erromako Gianicoloan, Espainiako Arte Ederren Akademian kointziditu zuen Fernando García Mercadal, Timoteo Pérez Rubio, Eugenio Lafuente Castell, Pedro Pascual Escribano, Vicente Beltrán Grimal, Manuel Álvarez-Laviada Alzueta, Joaquín Valverde Lasarte, Emilio Moya Lledós eta Adolfo Blanco Pérez de Caminorekin. Hiru obra konposatu zituen, baina ez dakigu noiz: Cantata para coro y orquesta, Motete para coro y orquesta eta harizko kuartetorako fuga bat —akademizista—, harmonia eta orkestazioari buruzko idazlan bat eta Debussyren obraren azterlan bat; dagoeneko benetako miresmen kritikoa sentitzen zuen autore horrengatik eta ez zuen ezkutatzen. Saria irabazi zuen.
Lau urte eman zituen Erroman eta urte haietan Gian Francesco Malipierorekin lan egin zuen, bizitza osoan benetako maisutzat eta musikarekin lotutako informazio, ideia eta eginkizunetan erabakigarritzat izan zuen. Malipiero-k zuzentzen zuen Monteverdiren transkripzioan eta edizioan parte hartu zuen eta, bere pentsioaren oinarriak betetzeko, lehenengo kurtsoan hainbat obra idatzi zituen: In festa Conceptionis Beatae Mariae abesbatza eta orkestrarako; In dedicatione templi, lau ahotsetako abesbatza; eta In elevatione Domini, T. L. de Victoriaren moldaketa sei ahotsetan. Ariketa horiek guztiak galduta daude. Bigarrenean, Cuarteto para cuerda, 1924an Asolon datatua. 1925ean, Quam pulchri sunt, abesbatza eta orkestrarako moteta, eta Sinfonía a tres tiempos. Eta 1927an, Italiako hiriburuan eman zuen azken urtean eta Kordobako poetaren mendeurrenean, Homenaje a Góngora, orkestrarako suitea. Obra hori Erromako Santa Zezilia orkestrak estreinatu zuen 1929ko maiatzean, Remachak bere barnetegia amaituta zuenean eta Madrilen urtebete zeramanean.
1928an, konpositoreak, diru-sarrerak ziurtatzeko, Fernández Arbosen Sinfonikoan biolarako postu bat eskuratzeko oposaketak egin zituen. Lehenengo postua eskuratu zuen eta plantillan sartu zen. Aldi berean, Unión Radioko orkestra txikiarekin kolaboratzen zuen, eta, bertan, harian arituko zen bere maisu Del Camporekin batera. Baina berehala Arbósen orkestra utzi zuen —Fallak, 1929an elkarrizketa pertsonal batean, utz zezan gomendatu zion bere sorkuntza-lanean haren eraginik ez izateko— eta Filmófonon lan egiten hasi zen, hain zuzen, Ricardo Urgoitik sortu zuen enpresa zinematografikoan; bertan lan egiten zuen Salvador Bacarissek eta geroago beste konpositore batzuek (García Leoz, Rodolfo Halffter, Tellería, etab.). Filmófono ezinbesteko erreferentzia da Espainian zinema mututik soinudunerako trantsizioan. Bizitzaren etapa hori garai zoriontsua eta erabakigarria izan zen Remacharentzat. Filmófonok 1930ean ireki zuen Record disko-dendan Rafaela González Fierro ezagutu zuen eta 1932an ezkondu ziren. Gainera, sortzen ari zen taldearen (27ko belaunaldi musikala, Errepublikaren Belaunaldia ere deritzona) konpositore garrantzitsu gisa kontsolidatu zen.
Filmófonon etapa laboral ezberdinak bizi zituen. Zinema mutuaren etapan, diskoak filmatutako eszenekin sinkronizatu zituen, gero ekoizpen propioko pelikulentzako musika idatzi zuen, eta, azkenik, zuzendari tekniko-musikal gisa, nazioarteko merkatuko berrikuntza interesgarriei buruzko jarraibideak eman zituen, Berlinetik eta Parisetik inportatzen zituenak. Lehenengo kasuan, atzerritik ekarritako diskoak baliatzen zituen. Horrela, Stravinskiren funtsezko obren grabazioak ezagutu zituen Espainiako lehenengo konpositore aitzindarietako bat izan zen, izan ere, Erromako garaian autore horri buruz interes aktiboa zuela erakutsi zuen.
Musika jarri zien Don Quintín el Amargao (1935) eta La hija de Juan Simón (1935) obrei. Pelikula horretarako Angelillo eta Carmen Amaya kontratatu zituen. Halaber, ¿Quién me quiere a mí? obra ere musikatu zuen —García Lorcak lan horrengatik zoriondu zuen— eta Centinela alerta (biak, 1936). Azken hori Luis Buñuelek zuzendu zuen, eta adiskidetasuna sortu zen haien artean.
Remacha funtsezkoa izan zen 1930ean Madrilgo Taldearen aurkezpenean; nukleo hori 27ko edo Errepublikako Belaunaldia gisa ezagutzen dugu segun eta zer hartzen den kontuan: konpositore horien lehenengo sorkuntza-lanen data edo haien kontsolidazio publikoaren egoera soziala. Remachak beti gogoratzen zuenez, talde horrek batu zituen Salvador Bacarisse, Julián Bautista, Rodolfo Halffter eta Gustavo Pittaluga, eta bera. Noizbait Adolfo Salazarren izena gehitu zuen, aitzitik ez Ernesto Halffter, Rosita García Ascot eta Juan José Mantecónrenak, maiz belaunaldi musikal horren kide gisa aipatzen direnak. Haien helburua zen eredu kastizista, erregional edo folkloristetatik urruntzen zen musika espainola sortzea —erro folklorikoa mespretxatu eta alde batera utzi gabe—, hizkuntza propioa berrituko zuena eta Europako korronteetan murgilduko zuena. Pittalugaren hitzetan, Remacha zen taldeko erromantikoena eta iskanbilatsuena. Garai hartako obren artean aipatzekoa da Cuarteto para cuerda, 1933an Musikako Sari Nazionala irabaztera eraman zuena.
Gerra Zibilaren eztandak Madrilen harrapatu zuen. Musikariak hiriburuan jarraitu zuen eta ez zuen alde egin 1937ko irailean Pariseko Eliseo Zelaietako antzokian La Maja Vestida balletaren orkestrarako bertsioa estreinatu zenean ere. 1937ko uztailean sortu zen Musikaren Kontseilu Zentralaren kide izan zen, eta hark Musikaren Sari Nazionala esleitu zion 1938an hamalau urte lehenago idatzi zuen Cuarteto para cuerda obrarengatik. Aurrerago, Bartzelonara bidaiatu zuen eta, bertan, familiarekin bildu zen eta han geratu zen 1938ko martxotik 1939ko urtarrilera. Remacha-ren kinta soldadutzara deitu zutenean, armadan sartu zen Gironan, borrokaldian amaitu baino hiru egun lehenago. Errepublikaren Belaunaldiko kideen artean, ez erbesteratzea erabaki zuen bakarra izan zen. Familiaren burdindegiaren administrazioan lan egin zuen eta bizitza xume eta etxekoia izan zuen Tuteran.
Garai horretan denbora izan zuen jardun dozente pribatu eta ilun batean aritzeko pixka batean. Urte askoz ez zen horren berri izan, ikasle batzuk haien oroitzapenak ezagutzera ematen hasi ziren arte. Orduan parte hartu zuen Gaztambide abesbatzaren sorkuntzan. Horrela azaltzen dira ahotsentzako konposizio eta harmonizazio ugariak. Alabaina, komeni da gehitzea horietako asko Luis Morondo-k sortu zuen Iruñeko Ganbara Abesbatzarentzat idatzi zituela; hark lau hamarkadaz interpretatu zituen, zenbaitetan jatorrizko partiturei fidel izan gabe.
Pianorako Cartel de fiestas obrarekin 1946ko San Fermin lehiaketa artistiko eta literarioko lehenengo saria irabazi zuen. Iruñean zazpi urte geroago arte estreinatuko ez zen arren, eta ekimen pribatuagatik, obra hori isiltasuna hausteko eta bere lurraldeko erakundeen eta bizitza kulturalaren aurrean aurkezteko modu bat izan zen. Orain ongi ezagutzen den musika koral, erlijioso eta profanoaren artean, nabarmentzen dira Cantantibus organis (1950) eta Llanto por la muerte de Ignacio Sánchez Mejías (1955), zortzi ahotsetan, García Lorcaren bertsoei buruz.
Remacha-ren bizitzako azken etapa 1957ko udazkenean hasi zen, Iruñeko Pablo Sarasate kontserbatorioa inauguratu zenean. Haren ernatzean parte-hartze erabakigarria izan zuen eta bertako zuzendaria izan zen kargua utzi zuen arte, berak hala eskatuta, 1972-1973 ikasturtean. Dena den, harmonia eta konposizioko eskolak ematen jarraitu zuen, azken kurtsoetako ikasleak alde batera ez uzteko. 1975an erretiroa hartu zuen. Remachak kontserbatorio iruindarraren buru gisa egin zuen lana —eraikina 1963an estreinatu zen—, ez zen ikasgelak eta ikasketak antolatzera mugatu; hasiera-hasieratik —Ricardo Urgoiti eta Karlheinz Stockhausen presentzia barne— musika elektronikoaren ekarpenak kontuan hartzea beharrezkoa zela azpimarratu zuen; garai hartan berrikuntza geldiezina zen. Europan barna bidaiatu zuen kontserbatorioen eta pedagogia musikalaren egoera ezagutzeko, dozenteen plantillan maila handiko maisu-maistra instrumentalistak sartzen zirela zaindu zuen eta berehala txiki geratuko zen musika-eraikin berriaren pareten artean itxita gera ez zedin arduratu zen.
1958an Félix Huarte Katedraren lehenengo kurtsoa egin zuen, izen bereko nafar enpresariak finantzatzen zuena. Bertan parte hartu zuten Franz Peter Goebbelsek, Óscar Esplák, Narciso Yepesek, Enrique Francok — Béla Bartók, Gaspar Sanz eta XVI. eta XVII. mendeetako Europako gitarristak, Schönberg, Vienako Eskola eta harmonia garaikidearen eraldaketak izan zituzten hizpide— eta Pilar Bayonak, pianorako programa bat interpretatu zuena, besteak beste, Bacarisse, R. Halffter, Pittaluga eta Remacharen beraren obrekin. 1959tik aurrera Félix Huarte Katedra Aste Gregoriarra gisa aurkeztu zen eta arlo horretako aditu handienen parte hartzea izan zuen. 1967an Antzinako Musikaren Astea martxan jarri zen, lau urte lehenagotik abiarazten saiatu ziren zikloa, Lizarrako Erdi Aroko Ikerlanen Astearen osagarri gisa sortu zena eta gaurdaino mantendu dena, eta, gainera, Universa Laus nazioarteko kongresuan parte hartze aktiboa eta nabaria izan zuen, Iruñean egin zena eta liturgia katolikoan kontzilio ondoko musikaren berritzea izan zuena ardatz.
1963an Cuencako Musika Erlijiosoaren Asteak Jesucristo en la Cruz saritu zuen, Barbierik 1980an argitaratu zuen Cancionero de Palacio bildumaren testuei buruzko kantata, hurrengo urtean Cuencako zikloan estreinatu zena. Itxuraz tradizionala eta pixka bat eklektikoa den obra hori —zenbaki bat, bosgarrena, dodekanofikoa—, espresionismo latzez kargatutakoa eta kartsuki pertsonala dena —ez du zerikusirik 27ko Belaunaldiaren ildoarekin—, Remacharen garrantzitsuena eta oparoena da, eta hari esker autorea Espainiako abangoardiako musikaren erreferente bihurtu zuen, bestela izengabea. Paradoxikoa da Remacha Espainiako abangoardiarentzat erreferente bilakatzea, obra horrek urte haietako abangoardiaren kezkekin zerikusirik ez duenean. Kantatak konpositorearen izena nazioartean ezagutzera eman zuen, Iruñeko Universa Laus kongresuan programatua izan zenean.
1980an, Tuterako konpositoreak Musikaren Sari Nazionala jaso zuen hirugarren aldiz, bere musika guztiaren omenaldi gisa, baina akaso gehiago bere lana zaildu eta hein handi batean eragotzi zituzten ezbeharren aurrean izandako jarrera saritzeko. Sari horren karietara, bere bizitza bi lerrotan laburbildu zuen: “Nirekin zerikusirik ez duten kausak direla-eta musikarik gabeko musikaria naiz. Urteetan zehar ezin izan nuen ia ezer idatzi, eta gero, kontserbatorioan aritzen nintzela, ezta”. Hurrengo urtean, Pablo Iglesias Saria eskuratu zuen.
(http://dbe.rah.es/biografias/11147/fernando-remacha-villar - Kontsultatua: 2019/03/29)
[-] Ezkutatu
Fernando Remacha-ren (1898-1984) musika-artxiboa Nafarroako Gobernuak bere alarguna den Rafaela González Fierro-ri erosi zion. Margarita Remacha eta Antonio Baciero musikariak 1986. urtean egindako inbentario batez osatua dago. Artxiboak jaso zuen 2017ko abuztuaren 31n.
Funtsa Fernando Remacha-ren musika-ekoizpenez osatua dago. Hortaz aparte, apunteak eta bere irakasle garaiko koadernoak ere badaude.
Dokumentazioa modu presentzialean eskuragarria da publikoarentzat Nafarroako Errege Artxibo Nagusian eta Artxibo Irekiaren bitartez.
Jabari publikokoak ez diren lanen erreprodukzioa posible izango da soilik eskatzailearen erabilera pribatua egiteko eta ikerketarako egiten denean, Errege Lege Dekretuan xedatutakoarekin bat 1/1996 Legegintzako Errege Dekretua, apirilaren 12koa, Jabetza Intelektualari buruzko Legearen Testu Bategina onesten duena, arlo horretan indarra duten lege-xedapenak erregularizatu, argitu eta bateratzeko.
10. artikulua. Jatorrizko obra eta izenburuak.
1. Jabetza intelektualaren objektu dira: jatorrizko sortze-lan literario, artistiko edo zientifiko guztiak, gaur egun diren edo etorkizunean asmatzen diren edozein bitarteko edo euskarri ukigarri zein ukiezinez adieraziak. Besteak beste:
- Liburuak, liburuxkak, inprimakiak, gutun-bildumak, idazkiak, diskurtso eta alokuzioak, hitzaldiak, auzitegitxostenak, katedra-azalpenak eta izaera bereko beste zeinahi obra.
- Musika-konposizioak, letradunak nahiz letragabeak.
- Obra dramatikoak eta dramatikomusikalak, koreografiak, pantomimak eta, oro har, antzerkiobrak.
- Obra zinematografikoak eta ikusentzunezko beste zeinahi obra.
- Eskulturak, margolanak, marrazkiak, irarlanak, litografiak; istorio grafikoak, haurren zein helduen komikiak, eta haien probasaio edo zirriborroak eta gainerako obra plastikoak, aplikatuak izan zein ez.
- Arkitektura- eta ingeniaritza-obren proiektuak, planoak, maketak eta diseinuak.
- Topografiari, geografiari eta, oro har, zientziari buruzko grafikoak, mapak eta diseinuak.
- Obra fotografikoak eta fotografiaren antzeko prozeduraz adierazitakoak.
- Ordenagailu-programak.
2. Obraren izenburua, jatorrizkoa denean, obraren parte gisa babesturik geratuko da.
37. artikulua. Establezimendu jakin batzuetan terminal espezializatuen bidez obrak erreproduzitzea, mailegatzea eta kontsultatzea.
1. Egile-eskubideen titularrek ezingo diote eragozpenik jarri obrak erreproduzitzeari, titulartasun publikoa duten edo izaera kultural nahiz zientifikoko erakundeetan integraturik dauden museo, liburutegi, fonoteka, filmoteka, hemeroteka edo artxibategiek egiten dituztenean erreprodukzioak, irabazi asmorik gabe eta ikerketa edo kontserbazioa beste helbururik gabe.
2. Era berean, titulartasun publikokoak, edo irabazi asmorik gabeko interes orokorreko kultura-, zientzia- edo hezkuntzaerakundeenak edo Espainiako hezkuntzasisteman integraturiko hezkuntzainstituzioenak diren museo, artxibategi, liburutegi, hemeroteka, fonoteka edo filmotekek ez dute beharko eskubideen titularren baimenik egiten dituzten maileguengatik.
[-] Ezkutatu
Abesbatza musika, Abesbatza musikarekin, Giltza musika, Zinema-musika, Erlijio-musika, Musika sinfonikoa, Abesbatza sinfonikoa, Bakarlaria(k) eta orkestra.
