Erakusketa honek erakusten du gaur egun pairatzen ari garen pandemia ez dela izan Nafarroak jasan izan duen lehena, ezta suntsitzaileena ere. Izurri bubonikoa 1348an iritsi zen erresumara, eta urtebetean, bere biztanleria erdira jaitsi zuen, “lehen hilkortasun handia” eraginez. Hala, beste gaixotasun epidemiko batzuetarako bidea ireki zuen, hala nola tifuserako, biruelarako, kolerarako, griperako edo koronabiruserako. Gaur egun munduari erasotzen dion COVID-19 birusak eragindako pandemiarekin bat etorriz, AGNek, hileko mikroerakusketen programaren barruan, otsaileko erakusketak Nafarroako erresumako izurritearen historiari buruzko hainbat dokumentu erakutsiko ditu.
Izurria erraz kutsatzen zen gaixotasuna zen, eta heriotza zen haren amaiera ohikoena. Infekzioa eragin zuen baziloak, normalean parasitoen ziztadagatik inokulatua, koskor handi bat eragiten zuen lepoan, besapeetan eta iztondoetan, eta baita larruazalpeko odoljarioak ere. Larruazalpeko odoljario horiek ‘heriotza beltza’ goitizena azaltzen dien kolore iluna ematen zieten gorpuei.
Izurria 1348. urtearen erdialdean iritsi zen gainpopulatutako eta gosetutako Nafarroa batera. Urte bakar batean, biztanleriaren erdia hil zen. Biztanleria errekuperatu ahal izango zen, aldizka itzuli ez balitz, hasieran hamar urtean behin. Gero olatuak bakandu egin ziren. 1723an bakarrik desagerrarazitzat eman ahal izan zen Mendebaldeko Europan.
Aldi luze horretan, eguneroko bizitzaren zati izan zen gaixotasuna. Agerraldiek beti herritarren izua eragin zuten, hasieran zeruko barkamena baino ezin zezakeena, haien bekatuengatik zigorra zela uste baitzuten. Baina XVI. mendetik aurrera neurri eraginkorragoak hartzen hasi ziren. Sendagaien erremediorik ezean —antibiotikoak eta txertoak ez ziren askoz geroago iritsi—, gaur egun aplikatzen direnak gogorarazten dituzten gizarte-neurri zorrotzez baliatu ahal izan ziren. Hasieran herri mailan hartu ziren, geroago erresuma mailan.
Agerraldi bat adieraztean, ahal zutenek beti aplikatu zuten “laster ihes egin, urrundu eta berandu itzuli” printzipioa. Hori egiten lehendabizikoak medikuak eta agintariak izan ziren. Hala ere, saiakuntza- eta errore-mekanismoak laster erakutsi zuen ondorengo neurrien eraginkortasuna: berrogeialdiak, gehienetan mendian sakabanatutako baselizetan eta txaboletan egiten ziren. Horiekin batera, eragindako etxe, auzo, herri eta haranen konfinamenduak. Eskala handiagoan, pertsonek eta ondasunek osasun lokarrien bidez zirkulatzeko dituzten mugak. Bidaiariak kirastutako guneetatik ez zetozela egiaztatu ahal izateko, hasieratik kontrolatu ziren. Hemen osasun-aldizkariaren adibide bat erakusten dugu. Baina neurri politikoak ere jarri ziren abian; hala nola, nazioarteko osasun-lankidetza, laguntza mediko masiborako erizaintza sortzea, hiri-garbiketa, pertsonen eta higiezinen desinfekzio sistematikoa, etab.
Horrela bakarrik lortu zuen Nafarroako gizarteak gaixotasunaren aurkako garaipen desiratua. XVII. mendearen erdialdetik aurrera, izurria alarma-motibo bat baino ez zen nafartarrentzat. Baina haren oroitzapenak gaur egun arte iraungo du kulturan, gobernuan, artean eta tradizioetan. San Roke eta San Sebastián santu babeslei eskainitako festak, erromeriak, kofradiak, irudiak eta ermitak. Heriotzaren nonahikotasuna literaturan eta pinturan. Eta hizkera berean: “kristorenak esan”, “izurrite bati baino beldur handiagoa izan” edo, besterik gabe, “kiratsa”.
Inoiz gaur bezala, orainak iraganera begiratzera gonbidatzen gaitu.
Sarrera librea eta doakoa.
Lekua: Beheko Galeria
Ordutegia: Egunero 10:00etatik 14:00etara eta 17:00etatik 20:00etara.
