1822ko urtarrilaren 27an, Gorteek dekretu bat onartu zuten, zeinarekin Espainiak probintzietan zuen lehen konstituzio-banaketa onartzen zen. Lurralde-berrantolaketa horrek, behin-behinekoa eta aplikazio laburrekoa izan arren, zenbait puntutan oinarriak ezarri zituen, eta horren ondoren, 1833an onartutako eta gaur egunera arte iristen den Espainiako behin betiko banaketa probintziala izan zen.
Berrantolaketa haren bigarren mendeurrena betetzen denean, Nafarroako Errege Artxibo Nagusiak (AGN) jendaurrean jarriko ditu urtarrileko mikroerakusketan Nafarroan aplikatzeari buruz gordetzen dituen hainbat agiri.
Espainiaren banaketa berria probintzietan
Erregimen Zaharreko Espainiako lurralde-sistema zalantzan jarri zen XVIII. mendean, funtzionaltasun eskasa zuelako. Probintzia oso zabalen eta oso txikien arteko bizikidetza, eta uharte gisa beste probintzia batzuetan kokatutako probintzia bateko lurralde askoren existentzia, oztopo izugarritzat hartzen ziren administrazioaren eraginkortasunean.
Horregatik, ez da harritzekoa Cádizko Gorteek onartutako 1812ko Konstituzioak arazo horren berri ematea 11. artikuluan, Espainia osatzen duten lurralde guztiak zerrendatu ondoren, Espainiako lurraldea lege konstituzional batek egokiago zatituko duela ezarri baitzuen, Nazioaren inguruabar politikoek horretarako aukera ematen baitute, mikromuestra irekitzen duen Konstituzioaren alean egiazta daitekeen moduan.
Zatiketa berri hori gainditzeko lanak Cádizko legegintzaldian hasi ziren, baina Fernando VII.a itzuli ondoren absolutismoa berrezarri zelako eten ziren. 1820an Estatu konstituzionala berrezarri eta gero 1822ko urtarrilaren 27an Gorteen dekretu bidez Espainia 52 probintziatan banatzea onartu zen.
Nafarroaren kasuan, dekretuaren aplikazioaren ondorioz, Iruñeko probintzia berria eratu zen, zeinaren lurraldea, Gorteek aldez aurretik 7 auzitegi-barrutitan banatua (Agoitz, Lizarra, Los Arcos, Erriberri, Iruñea, Santesteban eta Tutera), Nafarroak Erregimen Zaharrean izandakoarekin bat zetorren gehienbat, baina ez erabat. Horrela, Nafarroako lurralde zaharretik ondorengo herriak banandu ziren: Cabredo, Genevilla, Lapoblacion, Marañón eta Zuñiga (Gasteizko probintziari erantsiak); Aras, Bargota, Castejón, Cintruénigo, Corella, Fitero eta Viana (Logroñoko probintziari atxiki zitzaizkion); eta Ablitas, Barillas, Buñuel, Cortes, Fontellas, Ribaforada eta Tulebras, gaur egun hutsik dauden Pedriz, Urzante eta Petilla de Aragon bezala Zaragozako probintzian sartu ziren.
1823an absolutismoa berrezarri zenean, banaketa berriak ez zuen ia indarrik izan; izan ere, 1833an estatu konstituzionalera itzuli zenean, Espainia 49 probintziatan behin betiko banatzea onartu zen (1822. urtearen aldean, Calatayud, Játiva eta Alesbes —Bierzookoa— desagertu ziren), eta, Nafarroaren kasuan, probintziarako izen hori berreskuratzeaz gain, betiko mugei eutsi zien.
Hala ere, 1836-1837an eta 1841ean ere, bi saiakera labur egin ziren 1822ko mugak berreskuratzeko, Logroño eta Nafarroa probintzien artean, baina bi kasuetan atzera botako ziren, 1841ekoa, Nafarroako Foru Aldundiaren protestaren ondoren.
Hain zuzen ere, erakusketa XX. mendearen hasierako Nafarroako probintziaren koloretako mapa batekin ixten da, 5 barruti judizialetan banaturik, non, Los Arcos eta Santestebanekoak kendu eta Erriberriko hiriburua Tafallatik aldatu ondoren, azkenean zatitu egin baitzen probintzia.
Sarrera librea eta doakoa.
Lekua: Beheko Galeria
Ordutegia: Egunero 10:00etatik 14:00etara eta 17:00etatik 20:00etara.
