Iruñeko Nabarreria hiria berreraikitzeko akordiotik 700 urte betetzen direnean, Nafarroako Errege Artxibo Nagusiak efemeride hura gogoraraziko du ekaineko mikroerakusketan, gertakari harekin zerikusia duten hainbat dokumentu erakutsiz.
1324ko ekainean, duela 700 urte, Nafarroako Karlos I.a erregeak (baita Frantziakoa ere) bost urte lehenago bere anaia eta aurrekoa izandako Filipe II.a Luzeak eta Iruñeko Apezpikuak Nabarreriako hiria berreraikitzeko sinatutako akordioa berretsi zuen Paristik.
1276an, Nafarroako gobernadorearen eta San Zernin eta San Nikolas burges frankoen laguntzan joandako armada frantsesak suntsitu zuen “hiri” erromatarraren oinordekoa izandako Nabarreria. Ia mende erdiz, katedral erromanikoak eta zenbait eraikin erlijiosok baino ez zuten zutik iraun. Hainbat saiakera huts egin ondoren, 1319an Iruñeko erregea, apezpikua eta kabildoa akordio batera iritsi ziren: elizgizonek hiriaren jaurerria erregeari ematen zioten – euren etxeak eta jarauntsitako ondasunak bakarrik gordetzen ziren – eta erregeak, trukean, Nabarreria berreraikitzea ahalbidetuko zuen.
1321ean lanak hasiak ziren. Gobernadoreak izendatutako komisarioek – Baigorriko errektoreak eta Pedro López de Tajonarrek – zuzendu zituzten zeregin praktikoak. Horiek guztiak abuztuaren azken astean hasi ziren, auzoak eta kaleak mugatuta, eta, azkenik, etxeak eraikiko ziren lursailak ere mugatuz. Zurezko hesolekin seinalatuta, zenbait neurgailuk dozena bat auzo edo "vicos" ezarri zituzten. Hiri-bilbe berri horren trazadurak erabat ezabatu zuen Nabarreria suntsitu aurretik zegoena. Eredu-partzelak aurrealdeko 12 beso bider 60 sakonean neurtzen zuen, hau da, 190 m2 inguruko azalera zuen. Kalearen kalitatearen arabera, beso karratuko 6 eta 2 diru (0,26 m2) arteko urteko erroldaren truke eman zitzaizkien biztanle berriei. Esate baterako, katedrala eta Burgos frankoak lotzen zituen Kale Nagusia izan zen hautatuena, non aberatsenek euren etxeak eraiki zituzten. Nabarreriako ipar-ekialdeko muturra, aldiz, juduen auzoarentzat gorde zen.
Hiru urte geroago iritsi zen orain ospatzen ari garen benetako berrespena. Birpopulaketa bultzatzeko asmoz, erregeak Jakako foruan jasotako legeak eman zizkien biztanle berriei. Nabarreriari alkate batek eta hamabi epaimahaik osatutako tokiko gobernu bat, larunbatero merkatu bat eta bi azoka (bata martxoan eta bestea ekainean) ematen zizkion ere bai. Erregeak beretzat gordetzen zituen juduen auzoa (judutegia), aleen biltegia (kapitela) eta harategi, bainu, labe eta ukuiluen ustiapena. Hurrengo urteetan, auzotar berriak hasi ziren euren etxeak eraikitzen, eta gehienak –haien abizenek adierazten zuten bezala– Iruñerriko bailara eta zendeetatik zetozen.
Errege-zehapenean Nabarreriako biztanleei harresi berria ordaintzeko ere agintzen zien arren, egia esan, lau hamarkada geroago "hiria" oraindik ere hesi gotorturik gabe zegoen. Hortaz, Karlos II.ak harresia eraikitzeko baimena eman zuen 1366an. Horrekin, Nabarreriako hiri birpopulatuak 1423an ezarritako burgosen batasuna baino harantzago joko zuten hiri- eta juridiko-profilak eskuratu zituen.
Sarrera librea eta doakoa.
Lekua: Beheko Galeria
Ordutegia: Egunero 10:00etatik 14:00etara eta 17:00etatik 20:00etara.
