Balerko Setioa gisa ezagutzen da 50 gizon pasatxoko destakamendu espainiar batek 1898ko ekainaren 30etik 1899ko ekainaren 2ra bitartean Filipinetako Baler herriko elizan gotortuta jasan zuen setioari, bertako protagonistak “Filipinetako azkenak” bezala ezagutzen direlarik.
Kanpoaldetik bakarturik eta, beraz, Kuba, Puerto Rico eta Filipinen gaineko subiranotasunaren aldeko espainiar-estatubatuar gerra amaitua zela jakin gabe, Balerko setioaren defendatzaileek, kopuruz askoz gutxiago izan arren eta gose- eta gaixotasun-baldintza gogorrak jasan arren, ia urtebetez eutsi zieten Filipinetako indar matxinatu setiatzaileen erasoei, behin eta berriz amore emateko deiei uko eginez. Nafar parte-hartzea izandako balentria berezi honen amaieran, Filipinetako Errepublikako lehen presidente Emilio Aguinaldok, Tarlac-eko Dekretua deiturikoaren bidez, erabaki zuen Balerko erresistenteak, erakutsitako ausardiagatik, ez zitezela presotzat hartu, adiskide gisa baizik. Hori dela eta, Balerko Setioa amaitu zela 125 urte betetzen direnean, Nafarroako Errege Artxibo Nagusiak (AGN) “Filipinetako azken” nafarrei buruz gordetzen dituen zenbait dokumentu erakutsiko ditu hileko mikroerakusketan.
Baler 1898an Luzón uhartearen ekialdeko kostaldeko herri txiki bat zen, Filipinetako artxipelagoko handiena. Urte horretako otsailean 2. zenbakiko Ehiztari Espedizionarioen Batailoiko destakamendua haren goarniziora bidali zuten, handik gutxira, herriko elizan setiatuta geratuko zena. Unitate militar horretakoa zen Julian Galbete Iturmendi nafarra, 1895eko deialdiko soldadua, Morentin bere jaioterriko kupoarekin.
Hain zuzen ere, setioan egon zen lehen baja espainiarra izan zelako da ezaguna. 1898ko uztailaren 18an, elizako kanpandorreko dorrean jagole zegoela, etsaiaren aldetik bularrean bala zauri bat jaso zuen, hil horren 31an hil eginez. Aita Minayaren kontakizunaren arabera, setioan Espainiako destakamenduari lagundu zioten hiru frantziskotar erlijiosoetako bat, Galbete bera izan zen, zauriaren larritasuna gorabehera, bere kabuz eta laguntza eskatu gabe dorreko eskailerak jaitsi zituena, bere nagusiari zauritua izan zela eta ezin zuela bere postuan jarraitu esateko.
Hala ere, Balerko defendatzaileen artean beste nafar bat izan zen, José Sanz Veramendi, Saguesen (Zizur) jaioa eta udal-kupo horren ondorioz 1895eko deialdiko soldadua ere izandakoa.
Bai Martín Cerezo tenientearen egunkarian, bai aita Minayaren kontakizunean (setioari buruz dauden bi iturri nagusiak), bere bigarren abizena “Meramendi” bezala gaizki jaso izanak, Veramendi gisa jaso ordez; eta baita José Manuel izeneko anaia bat edukitzeak ere, zeinarekin bere izena erraz nahas baitzitekeen, soldadu horren benetako nortasuna eta jatorri nafarra oharkabean igaro izatea eragin du mende luzez. Hala ere, duela gutxi egindako ikerketa historikoek, AGNn zaindutako dokumentazioak berak berretsiak, bigarren “Filipinetako azken” nafar hau badela egiaztatzea ahalbidetu dute. Tristuraz, berak ere aurkituko zuen heriotza setioan zehar, 1899ko otsailaren 13an hil baitzen beriberiak jota. Garai hartan ez zen ezagutzen B1 bitaminaren faltak eragin zuela gaixotasun hori, eta, horregatik, bereziki ohikoa zen arroz zuria dietaren oinarria den egoera edo eskualdeetan, ekialdeko Asian kasu.
Setioan hil egindako gainerako erresistenteekin gertatu zen bezala (gehienak beriberi gaixotasunagatik), bi soldadu nafarren gorpuak setiatuta zeuden elizan bertan lurperatu behar izan zituzten euren kideek, hain zuzen ere, Julián Galbeterena sakristiaren albo batean eta José Sanz-ena tenpluaren ekialdeko hormaren ondoan. Bertan egon ziren harik eta 1904an gorpuzkiak exhumatu eta Espainiara aberriratu zituzten arte. Urte hartako martxoaren 16an Bartzelonara iritsi ziren, eta, azkenean, Madrilgo Almudenako Andre Mariaren hilerrian eraikitako Kubako eta Filipinetako Heroien Mausoleoan utzi zituzten.
Setioa baino lehen, bi nafarrak kondekorazio banarekin sarituak izan ziren beren jardun militar onagatik. Ondoren, gerra eta setio ekintzan hil zirenez, Julián Galbete Iturmendiren gurasoei zein José Sanz Veramendiren amari zegozkien pentsioak eman zitzaizkien. Horiei, 1908an, Gorteek lege bidez Balerko destakamenduko tropatik bizirik atera ziren guztiei eta hildakoen familiei emandako aparteko beste batzuk ere gehitu zitzaizkien, setioan erakutsitako heroitasuna dela eta.
Sarrera librea eta doakoa.
Lekua: Beheko Galeria
Ordutegia: Egunero 10:00etatik 14:00etara eta 17:00etatik 20:00etara.
