Nafarroako Unibertsitateko Erdi Aroko Historiako katedradun Julia Pavón eta Rovira i Virgili Unibertsitateko Erdi Aroko Historiako katedradun María Bonet doktoreek komisariatutako erakusketa hau Zientzia eta Berrikuntza Ministerioak finantzatutako "El Hospital y el Temple en la Corona de Aragón y Reino de Navarra (S.XII-XIII)" izeneko proiektu zientifiko baten emaitza da. Erakusketa, Nafarroako Unibertsitateko Kultura eta Gizartea Institutuak antolatu du, Fuentes Dutor Fundazioarekin, Ramón Areces Fundazioarekin, Grupo Sumelec-erekin, Mencos Fundazioarekin eta Jerusalemgo San Joan Ordena Ospitalarioarekin (Maltako Ordena) lankidetzan.
Erakusketa 2025eko apirilaren 6ra arte egongo da zabalik. Erakusketaren osagarri gisa, katalogo bat eta zenbait gida didaktiko argitaratu dira, erakusketa ikasleekin batera bisitatu nahi duten ikastetxeen eskura jartzeko.
Tenplarioak eta Ospitalarioak Nafarroan
Nafarroako Erresumak, XII. mendearen amaieratik, Jerusalemgo San Joan Ordenaren prioretza bat izan zuen, enkomienda ugarirekin, eta, gainera, 1312an desegin arteko Tenplarioen bi egoitza, Felipe IV.a Ederra Frantziako eta Nafarroako erregeak haien aurka bultzatutako prozesuaren ondorioz. Erakusketak bi ordenen eta Nafarroako lurraldearen artean esparru instituzional, sozial, ekonomiko, kultural eta erlijiosoan sortu ziren lotura ugarietan sakontzen du, baita bere ibilbide luzeak erresumaren historian, ondarean eta gizartean izan duen arrasto berezian ere.
Erakusketa Nafarroako Erdi Aroko historiaren eremu ezezagun hori ezagutarazi eta ikusarazten duten bost ataletan egituratzen da. Horretarako, ordena militarren historia, garai hartako botereekin zuten lotura, haien proiekzio ekonomiko, sozial eta artistikoa –enkomienden bidez–, ordenetako kideak eta haien gizarte-zirkulua, eta dimentsio espirituala gizarte oso erlijioso batean kontuan hartzen dira.
Erakusketaren multzoan, panelak zeharkatu eta beira-arasak beste batzuekin elkarlotzen dituzten hainbat gai (gurutzadak, enkomiendak…) nabarmentzen dira. Aberin, Indurain edo Zizur Txikia bezalako lekuetan, edo Garesko gurutzearen eliza eta irudiaren kasuan bezala, ordena horiei lotutako ondare artistikoa aztertzen du erakusketak.
Erakusketak arreta berezia eskaintzen die erakunde horiei lotutako pertsonei, lehenik eta behin, errege eta aita santuei, sustatzaile eta babesle gisa, baina baita tokiko nobleziari eta elizako dignatarioei ere, erresuman ondare zabala izatea ahalbidetu baitzuten. Nafarroako ospitaleko priorea, maisuak izendatua, erresumako elizgizon nagusien artean zegoen, erregearen babespean eta gortean eragin handia zuelarik. Izan ere, zenbait priore sanjuanistak, erresumako leinu aristokratiko nagusietatik etorriak, paper garrantzitsua jokatu zuten une ezberdinetan, Joan Beaumontekoarekin gertatu zen bezala, adibidez, Nafarroako gerra zibilean (1451-1461).
Gainerako biztanleei dagokienez, ohikoa izan zen nafarrak ordena horien donados eta donadas gisa lotzea, haiei euren burua eta ondasunak emanez. Gizabanakoek eta familiek aliantzak eta freireen babesa bilatu zituzten erresumako eta eskualdeko ezegonkortasun aristokratikoko testuinguruetan.
Artxiboko dokumentuak eta piezak
Erakusketan pieza bereziak, dokumentalak zein artistikoak eta arkeologikoak, daude ikusgai. Nafarroako Errege Artxibo Nagusiak 32 dokumentu aurkezten ditu, Iruñeko Katedraleko Artxiboak 4, Tuterako Katedraleko Artxiboak, dokumentu bat, eta, gainera, erakusketaren erreprodukzio bidez, Artxibo Historiko Nazionaleko 20 dokumentu (Ospitaleari buruzko dokumentu-multzo handiena gordetzen duen erakundea), National Library of Maltako dokumentu bat eta Bartzelonako Katedralaren Artxiboko beste bat ikusgai jartzen dira.
Dokumentuen artean, honako hauek nabarmentzen dira: aita santuaren buldak, ordenetako maisuen gutunak, Tibalt I.ak eta Tibalt II.ak XIII. mendeko gurutzadetan izandako parte-hartzearen berri ematen duten kronika historikoak, Nafarroako errege-erreginen pribilegioak, 1307an tenplarioak harrapatzeagatiko gastuak, haien ondasunen konfiskazioaren kontuak eta Tenpluko Ordena ezabatzeko prozesuan jasan zituzten galdeketak, Ordenaren estatutu zaharrak, donados eta donadas-en dokumentuak edo Garesko Gurutzearen kofradiako ordenantzak. Gainera, Nafarroako Museoak protogotiko estiloko gurutziltzatu txiki eta esmaltatu bat eskaini du eta Nafarroako Gobernuaren Arkeologia Biltegiak Bargotako (Mañeru) enkomiendaren zenbait pieza, zehazki, monasterio zaharrean berriki egindako indusketa arkeologikoetan aurkitutako kapitel bat eta bi arkibolta. Bestalde, Mencos Fundazioak Errege Defentsako markesarena izandako 1919ko zeremonia-abitu bat eman du, Ospitaleko Ordenako bi dominaz gain, eta Maltako Ordenak berak erlijioko bandera bat.
Lekua: Areto Protogotikoa
Ordutegia: egunero, asteburuak eta jaiegunak barne, 10.00etatik 14:00etara eta 17:00etatik 20:00etara.
Sarrera librea eta doakoa.
