es | eu | en | fr

Nafarroako Musikaren eta Arte Eszenikoen Artxiboak 80 dokumentu-funts ditu

2023/01/05
Nafarroako Musikaren eta Arte Eszenikoen Artxiboak 80 dokumentu-funts ditu

Nafarroako Musikaren eta Arte Eszenikoen Artxiboa-AMAEN Vianako Printzea Erakundea-Kultura Zuzendaritza Nagusiak Nafarroako Errege Artxibo Nagusiaren bidez bultzatutako programa da, Nafarroarentzat interesgarriak diren musika, dantza eta antzerki arloetako dokumentu ondarea zaintzeko eta zabaltzeko asmoz.  2017ko ekainean aurkeztu zenetik, Nafarroarentzat interesgarriak diren laurogei pertsona eta erakunde sartu dira AMAENen, dohaintza bidez edo erabilera-lagapen gisa. Horrela, etorkizuneko belaunaldien ezagutzarako, ikerketarako eta kultura-aberastasunerako bizirik iraungo dute.

Honako hauek dira 2022an gehitutako azken funtsak: Txistularien Elkarteak, Nafarroan errotze nabarmena duen erakundeak egindako dohaintza, Arteaga eta Fernández J. familien ondareak, Valentín Larrea, Marcelino Otaegui, Miguel Ángel Otaegui eta Serafín Húder pertsona ospetsuen artxiboak, denak ere musikazkoak, eta Vicente Galbeterena ere, antzerkiari dagokionez. Funts hauek guztiak, AMAENen jarduera hasi zenetik sartutakoekin batera, eskuragarri daude programa horren webgunean.

Dohaintza-hitzarmeneko zehaztapenekin bat etorriz, Nafarroako Errege Artxibo Nagusiak, legatuaren kontserbazioa bermatzeko erantzukizunarekin batera, haren hedapena sustatzeko konpromisoa hartu du, bai kultura- eta pedagogia-bitartekotzako jardueren bidez, bai eta ikerketa zientifikoa ere.

Hona hemen sartu diren azken lanen deskribapen laburra.

Euskal Herriko Txistulari Elkartea Nafarroa

2015ean sortu zen, eta 1927an Arraten (Gipuzkoa) sortutako “Euskal Herriko Txistulari Elkartean” du jatorria, zeinarekin oraindik ere lotura estua izaten jarraitzen duen. Elkarte horrek txistua bildu, defendatu eta sustatzen du musikaren, musikarien eta musika-tresnaren inguruko alderdi guztietan, kontzertuetan, alardeetan eta gainerako proiektuetan etengabe parte hartuz.

Funtsa honako hauek osatzen dute: Txistulari: boletín de la Asociación de Txistularis del País Vasco-Navarro (1964. urtetik), grabaketak (non txistua ikasteko metodo bana nabarmentzen diren), eta alardeen, kontzertuen, prestakuntza-tailerren, kanpainen eta programen proiektu osoen dokumentu digitalen multzo garrantzitsu bat. Horietan, partituren konposizioak eta konponketak nabarmentzen dira, baita txistuaren eta akordeoiaren espezialitateetako ikasketen amaierako lanak ere.

Vicente Galbete Martinicorena

Eszenografoa, figuringilea eta eskultorea, Arte Ederretan lizentziatua da eta baita marrazketako katedraduna ere. Gainera, Diseinu Industrialeko graduatu-ikasketak burutu zituen, eta grabatu-espezialitatea egin zuen Bartzelonan, Madrilen eta Valentzian. Iruñeko Félix Urabayen institutuan irakasle gisa erretiratu zen 2010ean.

1979an, figuringile eta eszenografo gisa, Padre Moret Batxilergoko Institutu Nazionalean antzerki-lanak eszenaratzen hasi zen, eta 1987an, Taller de Teatro Escolar Navarro Villoslada tailerrarekin eta Ignacio Aranguren zuzendariarekin elkarlanean hasi zen.

Diseinatzaile grafiko eta eskultore ezaguna da, eta 1996an Erreniegako Gailurrean jarritako Erromesaren Monumentuaren egilea da.

Emandako dokumentazioaren artean, honako hauek nabarmentzen dira: esku-programak, memoriak, atrezzoa, eszenografiak eta figurinak, argazkiak eta beren jarduera artistikoan egindako ekoizpenei buruzko artxibo digitalen multzo handi bat.

Valentín Larrea (Gabiria, 1876 – Iruñea, 1970)

Madrilgo Musika eta Deklamazio Eskola Nazionalean trebatutako konpositore eta piano-joleak diploma eta aipamen berezia jaso zituen Madrileko Heraldok bere baltsa-taldearekin antolatutako Sueño de amor musika-lehiaketan. Piano-jole plaza lortu zuen Iruñeko Casino Eslavan, 1898 eta 1948 bitartean. 1900ean, 1901ean, 1902an, 1904an, 1905ean, 1906an, 1907an eta 1911n saritu zuten hainbat taldetarako egindako obrengatik, hala nola koru eta txistulari-taldeentzat edo piano bakarlarientzat. Aramendia Boskotearekin maiz elkarlanean aritu zen.

Familiak dohaintzan emandako funtsak konpositore gisa egindako ekoizpenaren lagin bat du, eskuz idatzitako eta inprimatutako partitura kopuru handi batekin, baita prentsa-ebakinak, grabaketak eta musika-prestakuntzaren inguruko beste dokumentazio batzuk eta arte-jarduerarengatik jasotako aintzatespenak (dominak, sariak, diplomak eta hil ondoko omenaldiak) ere.

Serafín Húder Lasala (Iruñea, 1874 - 1962)

Medikuntza ikasi zuen Madrilen, non 1899an doktoratu zen. Gregorio anaiarekin batera, Nafarroako Alderdi Errepublikano Autonomoaren fundazioan parte hartu zuen, baita 1931n berrantolamenduan ere, eta Bigarren Errepublika aldarrikatu zuen Iruñeko Udalaren balkoitik. Nafarroako Alderdi Errepublikano Autonomoaren eta Batzorde Errepublikano-Sozialistaren lehendakari izan zen. 1902an mediku plaza lortu aurretik, Nafarroako zenbait herritan aritu zen mediku gisa, hala nola Etxalarren, Biurrunen, Tebasen eta Campanasen. Ezaguna da Iruñeko osasunari eta tuberkulosiaren aurkako borrokari buruz hainbat idazkin idazteagatik. Manuel Jimeno Egúrvide eta Simón Blasco de Salasekin batera, Nafarroako Mediku Elkartea sortu zuen 1908an.

Emausko traperoei erositako 253 piano-biribilkik eta María Teresa eta Eduardo Díaz Húder bilobek emandako beste 33k osatzen dute funtsa. Ahots- eta instrumentu-musikako pianorako moldaketen sorta zabala du bildumak, XX. mendearen lehen erdiko opera, zarzuela eta kanta arinarekin batera.

Marcelino Otaegui Otaegui (Villabona, 1902 – Iruñea, 1983)

Nahiz eta akordeoi-jole autodidakta izan, hainbat akordeoi frantziarren laguntza izan zuen. 18 urterekin lehiaketa bat irabazi zuen Parisen. 1934an, Iruñera joan zen familiarekin, non akordeoi-akademia bat sortu zuen. Bertan, instrumentista ugari trebatu zituen. Nafarroan zehar ibili zen bere emanaldiekin, non “Billabona” gisa aurkezten zen. RNE eta TVEn aritu izan zen behin baino gehiagotan. Hainbat lan konposatu zituen akordeoirako, non ezagunena bandarako Bear-zana martxa izan zen.

Uxua Jiménez errainak dohaintzan emandako funts hori ondorengo elementuez osatutako dago: partiturak, korrespondentzia, deialdiak, esku-programak, prentsa-ebakinak, aintzatespenak eta Espainiako Egileen Elkarte Nagusiko erregistroak.

Miguel Ángel Otaegui Arregui (Iruñea, 1939 - 2019)

Marcelino Otaegui akordeoigilearen semeak Nafarroako Foru Aldundiaren beka bat lortu zuen, eta, horri esker, Madrilgo Errege Kontserbatorioan ikasi zuen urtebetez. Han, Joaquín Rodrigo buru zuen epaimahaiak Lehen Saria eta Aparteko Saria eman zizkion aho batez. 1966an, Vianako Printzea Erakundearen aparteko bekei esker, Erromako Santa Zezilia Akademian ikasten jarraitu zuen. Interpretazioari dagokionez, Nafarroan, Errioxan, Aragoin edo Euskadin izan zen, baina baita Italian edo Ingalaterran ere. Luisillo Balet Nazionalarekin batera bira bat egin zuen Europan eta Ekialde Ertainean. Piano-jole bakarlari gisa aritu zen Santa Zezilia Orkestra eta Espainiako Orkestra Nazionala bezalako orkestrekin. Espainiako Irrati Nazionalerako grabatu zuen. 1973an Pablo Sarasate Kontserbatorioan sartu zen, non piano-katedra lortu eta irakaskuntzan aritu zen 2009. urtera arte.

Uxua Jiménez emazteak emandako dokumentu-funtsak inprimatutako partituren eta diskoen bilduma nabarmena du, baita musika-gaietan espezializatutako liburutegi zabala ere (liburuak eta aldizkariak), kartelekin, esku-programekin, programazioekin, prentsa-oharrekin, argazkiekin, korrespondentziarekin eta bestelako dokumentazio pertsonalarekin batera.

Arteaga familia

Mariano Arteaga Villamor (1886-1958) Nafarroako arkitekto ezaguna izateaz aparte, Iruñeko Orfeoiko lehendakaria ere izan zen 1925 eta 1950 artean. Bi seme-alaba izan zituen Mª Rosario Agirrerekin batera: Julián, arkitekto doktorea, pianista eta konpositorea, eta Mª Rosario, biolinista. Mª Rosario Iruñeko Ursulinas ikastetxean hezi zen eta musika ikasi zuen Iruñeko eta Donostiako kontserbatorioetan. Parisko Kontserbatorioan zabaldu zuen bere prestakuntza eta, oposizio bidez, biolinista plaza lortu zuen Radio Televisión Españolako Orkestra Sinfonikoan.

Mª Rosario Arteagak biolin-jotzaile gisa sortutako dokumentazioak eta Mariano Arteagaren partituren bildumak eta bien argazki pertsonalak osatzen dute Mª Luisa Arteaga Gomisek emandako funtsa.

Fernández J. familia

1910-1930 inguruan datatutako 40 piano-biribilki biltzen dituen bilduma da. Garai hartako musika-artxibo familiar baten adibidea da. Pianorako opera- eta zarzuela-zenbakien egokitzapenek, Albéniz eta Granadosen pianorako konposizioek, obra sinfonikoek eta dantza-musikak, foxtrots gisa, osatzen dute. Dokumentazioa higiezin batean zegoen jabe berriak erosi zuenean, zeinak Nafarroako Errege Artxibo Nagusiari eman zion.

Bideoak

Vicente Galbete Martinicorena - Spot
15/03/2022

Zerrendara itzuli