ERREFERENTZIA KODEA
ES/NA/AGN/F338
IZENBURUA
Emilio Arrieta
MUTURREKO DATAK
1850-1894
DESKRIBAPEN MAILA
Funtsa
BOLUMENA
10 kutxa
3 F.ES.
EKOIZLEA
Emilio Arrieta Corera
AIPAMEN BIOGRAFIKOA
Emilio Arrieta Corera Garesen jaio zen 1821eko urriaren 20an eta Madrilen hil zen 1894ko otsailaren 11n. XIX. mendeko konpositore garrantzitsuenetako bat da zarzuelaren eta operaren alorrean, El dominó azul, San Franco de Sena edo Marina bezalako arrakastei esker. Madrilgo Musika eta Deklamazio Eskola Nazionaleko zuzendari eta katedradun gisa, lan pedagogiko nabarmena egin zuen, Tomás Bretón edo Ruperto Chapí bezalako musikari talde handiak osatuz.
Gregorio Arrieta eta Francisca Coreraren semea izandako Juan Pascual Antonio Arrieta Garesen bizi izan zen, Madrilera joan zen arte, lehen karlistaldia baino lehentxeago umezurtz geratu baitzen. 1838an Milan bisitatu zuen zenbait hilabetetan, eta 1839an itzuli zen Perelli eta Mandancini irakasleekin Kontserbatorioko sarrera prestatzera. 1842an sartu zen erakundean, eta Vaccairekin hasi zituen ikasketa arautuak. Italian egon zenean, Giovanni deitu zioten, eta Madrilera itzuli arte ez zen Emilio izena erabiltzen hasi.
Arrieta Milango Kontserbatorioan Temistocle Solera edo Amilcare Ponchieli bezalako egileekin harremanetan jarri zen. Konpositore liriko bat sortzeko aparteko musika-giroa aurkitu zuen Italiako hiri hartan. Inauterietan, kontserbatorioko ikasleek aukera zuten beren konposizioak irudikatzeko eta Scalaren ekoizpenetara joateko; non Emilio Arrietak, adibidez, Verdiren moduko egileen lehen urratsetara joan ahal izan zuen. Bere ekonomia kaxkarragatik ikasketak utzi behar izan zituen, Milango Kontserbatorioan Arrietaren lankide zen Littako kondearen pentsio bat jaso zuen arte.
1945ean amaitu zituen ikasketak, eta lehen saria lortu zuen Ildegonda operarekin. Milanen egon zen 1846 arte, urte hartan Madrilera itzuli baitzen.
Espainiako opera nazionala sortzeko helburuarekin sortutako La España Musical elkartean parte hartu zuen. Barbieri, Gaztambide eta Hilarión Eslava nafar konpositoreen elkarteko kide ziren; azken hori, gainera, erakundeko lehendakaria zen.
1848an, bere mezenas izandako Littako kondeak bultzatuta, Arrieta Milanera itzultzeko aukera aztertzen ari zen, ustekabean Isabel II.a erreginaren kantu-irakasle izendatu zutenean. Lanpostu horrek ospe eta egonkortasun ekonomiko handia eman zion.
1849an egin zen Ildegonda-ren Espainiako estreinaldia, Errege Jauregian luxuzko antzoki bat inauguratu zelako. Isabel II.aren babesari esker, Ildegonda-ren edizio espainiarra egin zen (Madril, 1850), eta Francesco Luccak 1844an egindako italiar lehen edizioan sartu zen.
Erreginak eskatuta, 1850eko urriaren 10ean estreinatu zen, sei hilabetetan osatu zuen, La conquista de Granada.
1851n Isabel II.ak Italiara joateko lizentzia eman zion, urte horretako martxotik 1852ko urtarrilera bitartean. Milanen bizitzen jarri zen eta ekainean Ildegonda-ren saiakeretan parte hartu zuen Teatro di Re-n. Antzezpen horien arrakastari esker, obra Italiako opera-zirkuituan sartu zen. Milango egonaldi horretan, Arrietak tenore eta pianorako abesti bat ere idatzi zuen, L’Oasi izenekoa, Ricordik argitaratua, eta hedapen handia izan zuen Europa osoan.
Opera italiarra Madrileko Errege Antzokian antzezten zen bitartean, 1851n Barbieriren Jugar con fuego lanerekin lortutako arrakastari esker, zarzuelaren emanaldiak ezarri ziren Zirkoko Antzokian. Italiatik itzultzean, Arrietak Madrilgo kultura-bizitzaren aldaketa aurkitu zuen. Gaztambidek bultzatuta, Francisco Camprodón-en azken libretoari musika jartzea erabaki zuen: El dominó azul. Konposizioa 1853an estreinatu zen Zirkuko Antzokian, erabateko arrakastarekin, eta Arrietak zarzuela-konpositore gisa zituen ezaugarriak nabarmendu zituen.
1852ko azarotik 1854ko ekainera arte, Arrieta La Nación egunkariarekin aritu zen lanean, musika-kritikari gisa, Zirkoko Antzokiaren eta Errege Antzokiaren emanaldiei buruzko kronikak idazten. Artikulu horietako askoren azpian zegoen Espainiako musika-hezkuntzaren kritika.
Arrietak 1855eko irailean estreinatu zuen bere arrakastarik handiena: Marina. Musikari ezaguna izan arren, ikusleek hotz hartu zuten obra. Arrietak Espainiako ahozko tradizioko elementuak sartu zituen, hala nola, seguidillak eta tangoak. Tamberlik tenoreak Marina kantatzeko zuen interesa zela eta, 1871n Marina opera bihurtu zen, musika-zenbaki berriak gehitu eta instrumentazioa zabaldu ondoren.
1856-1857 denboraldian Zarzuela Antzokia inauguratu zen Madrilen. Lehen emanaldian El sonámbulo estreinatu zen, Arrietaren musikarekin eta Antonio Hurtadoren libretoarekin.
1857an, Musika eta Deklamazio Eskola Nazionaleko (gaur egungo Madrilgo Goi Mailako Errege Kontserbatorioa) irakasle izendatu ondoren, Arrietaren jarduera profesionala hiru eremutan garatu zen: zarzuela-konpositore gisa, hainbat enpresatako musika-kudeatzaile gisa eta Kontserbatorioko irakasle gisa, eta geroago zuzendari gisa.
Arrietak ospe handia lortu zuen konpositore gisa El planeta Venus (1858), Azón Visconti (1858), Un sarao y una soirée (1866) La Guerra Santa (1879) edo San Franco de Sena (1883) lanengatik. Emilio Arrietaren musika ekoizpena ez zen mugatu musika eszenikora. Opera eta zarzuelen katalogo zabalari kantatak, himnoak eta ahotserako eta pianorako kantak gehitzen zaizkio.
Arrietak Musika eta Deklamazio Eskolako zuzendari kargua hartu zuen 1868an. Cortizok erabakigarritzat jo du Emilio Arrietak Kontserbatorioan egin zuen aldia. Garai hartan, besteak beste, Tomás Bretón, Ruberto Chapí, Casimiro Espino, Eduardo López eta Emilio Serrano egileak sortu ziren. Erregelamendu berri bat eman zuen ikastetxerako: diapasoia onartu zen, musika-tresnen multzoko gela sortu zen, irakasleen soldata hobetu zen, musika-liburutegi handia jarri zen eta ekitaldi-aretoa eraiki zen.
1894ko otsailaren 11n zendu zen Madrilen.
Arrietak hainbat aintzatespen lortu zituen, hala nola 1871n Isabel Katolikoaren Gurutze Handia eman izana edo 1873an San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademiako euskaltzain oso izendatu izana.
Cortizo Rodríguez, María Encina. "Arrieta Corera, Emilio". En: Casares Rodicio, E. (dir.). Diccionario de la música española e hispanoamericana. Tomo 1. Madril: Egile eta Editoreen Sozietate Nagusia, 1999. 774-757. or.
Cortizo Rodríguez, María Encina. Emilio Arrieta. Madril: Madrilgo Unibertsitate Konplutentsea, ICCMU, 1998.
Vallejo López, César. De Italia a España: las canciones de Emilio Arrieta. Master-bukaerako lana Musika Interpretazio eta Ikerketako Unibertsitate Masterrean. Valentzia: Valentziako Nazioarteko Unibertsitatea, 2020.
[-] Ezkutatu
[+] Gehiago irakurri
HISTORIA ARTXIBISTIKOA
1989an antikuario bati erosia eta 1990ean Artxiboan utzia.
Egiletza ezezaguna deskribatu aurreko inbentarioa du.
EDUKIA
Funtsean, Emilio Arrietaren alderdi profesionalei buruzko dokumentazioa dago. Konposizio-ekoizpenaren zati handi bat gordetzen da, ziur aski sorkuntzaren lehen uneari dagokiona, Milango ikasketa-aldiari dagokiona, bai eta heldutasun-etapako konposizio handiak ere. Era berean, Emilio Arrietak Madrilgo Musika eta Deklamazio Eskolako irakasle eta zuzendari gisa egindako dokumentazioa jasotzen du, bai irakaskuntzari dagokionez, bai ikastetxearen kudeaketari dagokionez.
Azkenik, badira Emilio Arrietarekin harremanetan egon ziren beste zenbait egileen konposizioak.
ANTOLAKETA
01. Dokumentazio profesionala
01.01. Konpositorea
01.01.01. Musika anotatua. Eskuz idatzitako musika
01.01.02. Musika anotatua. Musika imprimatua
01.01.03. Libretoak
01.01.04. Musika-apunteak
01.01.05. Onarpena
01.01.06. Musika anotatua. Ez zuen egozten
01.02. Madrilgo Kontserbatorioko irakasle eta zuzendaria
01.02.01. Irakaskuntza
01.02.02. Kudeaketa
01.03. Beste egileen musika
01.03.01. Musika anotatuta. Beste egile batzuk
01.04. Liburutegi osagarria
01.04.01 Metodoak
02. Funtsaren inguruko dokumentazioa
02.01. Libretoak
02.02. Grabazioak
SARBIDE BALDINTZAK ETA ERREPRODUKZIOA
Dokumentazioa Nafarroako Errege Artxibo Nagusiaren bulegoetan eta Artxibo Irekiaren bidez eskura daiteke.
Bere kontsulta eta erreprodukzioa 373/2013 Ebazpena, abenduaren 9koa, Vianako Printzea Erakundea-Kulturako zuzendari nagusiak emandakoari lotuta dago non onartzen dituen Nafarroako Errege Artxibo Nagusia dokumentuak eskuratu, kontsultatu eta erreproduzitzeko barne-arauak.
DESKRIBAPEN TRESNAK
Katalogoa
ERLAZIONATUTAKO DESKRIBAPEN UNITATEAK
Natalio Cayuela Medina
Gregorio Iribas Yeregui
Nafarroako Errege Artxibo Nagusiko fonograma-bilduma
DOKUMENTAZIO OSAGARRIA BESTE ARTXIBOTAN
- Egile eta Editoreen Sozietate Nagusiaren Artxibo lirikoa.
- Liburutegi Nazionala.
- Madrilgo Errege Jauregiko liburutegia.
- Madrilgo Udaleko Musika Liburutegia.
- Madrilgo Udal Liburutegi Historikoa.
- Milango Kontserbatorioko liburutegia.
- Madrilgo Kontserbatorioko liburutegia.
- Madrilgo Ateneoko liburutegia.
- Kataluniako Liburutegi Nazionala.
- UME legatua, SGAEn.
- Parisko Liburutegi Nazionala.
- Vienako Albertina liburutegia.
- Ricardo Donoso-Cartés eta Mesonero-Romanosen liburutegi partikularra.
- Fundación Lucio Gil de Fagoaga
ARGITALPEN NOTAK
Editatutako partiturak:
- VV.AA. La conquista de Granada. Madril: ICCMU-Hispaniar musika, 2006.
- VV.AA. Ildegonda. Madril: ICCMU-Hispaniar musika, 2006.
- VV.AA. El Dominó azul. Madril: ICCMU-Hispaniar musika, 1995.
- Cabañas Alamán, Fernando. El grumete. Madril: ICCMU-Hispaniar musika, 1994.
- VV.AA. Marina. Madril: ICCMU-Hispaniar musika, 2005.
- Cien años de canción lírica española II. 1868-1900. Madril: ICCMU-Hispaniar musika, 2006.
- Poesía de Felipe II, puesta en música en forma de monólogo, para voz de bajo solo y piano. Madril: Creatio Artis, 2008.
Discografia (hautaketa):
- La conquista di Granata. CDS 618/1-2. Genova: Dynamic, 2008. Mariola Cantarero, Ana Ibarra, José Bros, Ángel Ódena; Madrilgo abesbatza eta Orkestra Sinfonikoa; Jesús López Cobos, zuzendaritza; Jordi Casas Bayer, abesbatzako zuzendaria. ICCMUk (Musika Zientzien Institutu Konplutentsea) eta Madrilgo Errege Antzokiak babestutako edizioa.
- Ildegonda. 65244 RTVE Musika. Madril: Iberautor: Musika Zientzien Institutu Konplutentsea, 2006.
Bibliografia:
- Cortizo Rodríguez, Mª Encina. Emilio Arrieta: de la ópera a la zarzuela. Madril: Musika Zientzien Institutu Konplutentsea, 2003.
DESKRIBATZAILEAK
Musika, XIX. mendea, Konpositorea, Musika-pedagogoa, Bakarlaria eta akonpainamendua, Instrumentala, Musika erlijiosoa, Musika dramatikoa, Musika eszenikoa, Musika pedagogikoa, Kantua, Opera, Zarzuela.
